Portugalska Droga świętego Jakuba podobnie, jak hiszpańskie szlaki Camino nie jest jednorodną ścieżką prowadzącą do Santiago de Compostela. Generalnie, gdy pada hasło Camino Portugues, to potencjalny pielgrzym myśli o trasie z Porto, Valenca do Minho lub Tui, które znajduje się już po hiszpańskiej stronie rzeki Miño. Tymczasem pielgrzymi na Camino Portugues potrafią wyruszać aż z Lizbony czy Faro znajdujących się na południu kraju bacalhau (czyli dorsza). Jednak nawet sami Portugalczycy, szczególnie Ci mieszkający na północ od Porto, wskazują, że Camino Portugues to właśnie odcinek z Porto do Santiago. Oczywiście dla nas pielgrzymów z dalekich krajów jest to kwestia dyskusyjna, ale nie ulega wątpliwości, że dogodność połączeń lotniczych do Porto wpływa znacząco na popularyzację szlaku.

Camino Portugues a po portugalsku Caminho Português jest zdecydowanie drugim pod względem popularności szlakiem pieszym prowadzącym do świętego Jakuba. Uzyskuje też największy przyrost roczny liczby pielgrzymów poza najpopularniejszym Camino Frances. Wszyscy pielgrzymi, którzy wracają mówią o pięknym szlaku, a w szczególności o jego odcinkach nadbrzeżnych.

Wiosną 2018 roku ukazał się długo wyczekiwany przewodnik z Fatimy do Santiago de Compostela autorstwa Szymona Pilarza (również autor przewodnika po Camino Frances) nakładem Wydawnictwa WAM. Więcej o przewodniku możecie przeczytać tutaj.

Zdecydowanie najlepszą stroną o Camino Portugues i jego wariantach – Camino Portugues da Costa, Camino Portugues Central i Camino Portugues Interior jest www.caminhosantiagoviana.pt zarządzana przez Stowarzyszenie Przyjaciół Camino z Viana do Castelo.

Wśród mniej popularnych szlaków portugalskich jest także Camino de Celanova, który prowadzi przez Guimares i Bragę, dalej do Ponte de Lima oraz odchodzi od szlaku Centralnego do Ponte de Barca przez Lindoso, (za tą miejscowością przekracza granicę portugalsko-hiszpańską) Madalena, Lobios, Entrimo, Bande, Celanova by w Orense dołączyć do Camino Fonseca).

W sezonie:

Sezon na Camino trwa obecnie od kwietnia do października. Wybierając się w maju czy we wrześniu złapiemy już lub jeszcze opaleniznę. Jest w miarę ciepło a czasami wręcz upalnie. Im bliżej Galicji tym większa szansa na deszcz. Warto pamiętać, że mimo wzrostu liczby pielgrzymów na trasie portugalskiej nie poszedł za tym rozwój infrastruktury w postaci schronisk. Zatem czasami może być ciężko o miejsce do spania w łóżkach. To właśnie na portugalskich trasach kultywowana jest tradycja spania u bombeiros (strażaków), ale głównie na trasach na południe od Porto. Wynika to faktu, że między Porto a Santiago jest dosyć spora liczba schronisk, w których w ostatnich latach wystarczało miejsc noclegowych. Jednak w razie problemów z noclegiem warto do nich zajrzeć.

Poza sezonem:

Szlak portugalski poza sezonem, to zdecydowanie świetne wyjście dla osób, które nie lubią tłumów. Chociaż stwierdzenie „poza sezonem” w przypadku tego szlaku nie jest do końca prawdziwe. Otóż, (nie tylko) moim zdaniem na szlaku centralnym zawsze może być sezon na Camino. Portugalia i hiszpańska Galicja jedyne czym mogą nas zaskoczyć to ciepła deszczowa pogoda lub zimna i słoneczna aura. Bardzo rzadko spotkamy tutaj opady śniegu. Częściej natomiast będziemy mieli do czynienia ze słoneczną aurą z temperaturami w okolicach 5-7 stopni lub ciepłym i deszczowym frontem atmosferycznym, który podnosi temperaturę do 13-15 stopni. Oczywiście, jak pada to cały czas. Czasami mocniej a czasami zwyczajnie siąpi. Jednak jest to do przeżycia.

Te spostrzeżenia potwierdzają sami Portugalczycy mówiąc o tym, że Caminho Portugues jest nie do końca odkryte mimo dużej liczby pielgrzymów. Jednak tłumy na szlaku portugalskim pojawiają się właśnie w okresie maj-wrzesień. Pogoda nie jest przeszkodą, a dystans jest do pokonania w trakcie dwutygodniowego standardowego urlopu.

Jak już wspomniałem na wstępie – Camino Portugues nie jest szlakiem jednorodnym i podobnie, jak w Hiszpanii występuje mnogość wariantów. Zdecydowanie najpopularniejszym wariantem jest Camino Portugues Central, którym pielgrzymuje 90% wszystkich pielgrzymów (mam również za sobą ten szlak w styczniu i lutym 2017 roku). Obok niego niejaką popularność zdobywają Camino Portugues da Costa, Camino Portugues Interior czy Senda Orla Litoral (nadbrzeżny). Jest też dosyć interesujący wariant Espiritual między Pontevedra a Padron, który w części można pokonać łodzią.

Kiedy i na który szlak się wybrać najlepiej?

Szlak centralny (około 225 km) jest najlepiej oznaczony, relatywnie łatwy (poza jednym dniem) i dostępny cały rok mimo zmiennej pogody poza sezonem. Szlak da Costa wiedzie wzdłuż Oceanu Atlantyckiego i przypomina nieco Camino del Norte w Hiszpanii, jest dłuższy (około 325 km), ale niemalże cały czas płaski. Szlak nadbrzeżny wiedzie cały czas wzdłuż Oceanu plażami i jest dobrze oznaczony (co potwierdzili mi pielgrzymi podczas spotkania w Toruniu), ale często przecina się ze szlakiem Costa i można stracić orientację, którym szlakiem idziemy. Kiepsko oznaczony jest szlak Interior, który łączy się w Hiszpanii ze szlakiem Camino Sanabres.

W sezonie (maj-wrzesień) przejście tymi szlakami (niezależnie od wybranego wariantu) nie powinno sprawić kłopotu. Nocleg zawsze znajdziemy, jak nie w albergue (bo może go nie być), to w prywatnych miejscach. Pogoda również nie będzie nam sprawiać raczej przykrych niespodzianek. Jednak poza sezonem lepiej korzystać ze szlaku Camino Portugues Central ze względu na oznakowanie, dostępność albergue i pogodę. Ten ostatni czynnik ma decydujące znaczenie, ponieważ w okresie listopad-marzec nad Oceanem występuje okresami huraganowa pogoda. W tym roku w styczniu i lutym w północnej Portugalii i Galicji pojawiły się dwa fronty atmosferyczne, które przyniosły silny wiatr i duże opady deszczu z burzami. Wędrówka nad Oceanem była bardzo niebezpieczna.

Poniżej znajdziecie przykładowy podział na etapy w przypadku poszczególnych szlaków portugalskich.

We wpisie o kosztach Camino de Santiago – jak przejść szlak świętego Jakuba i nie zbankrutować opisuję szczegółowo dojazd do poszczególnych miejsc startowych. W przypadku Portugalii sprawa wydaje się relatywnie prosta, niezależnie od tego czy zamierzamy wystartować z Porto, Lizbony czy Faro.

Bezpośrednio do Porto i Lizbony dolecimy WizzAir (np. z Lotniska Chopina w Warszawie) lub RyanAir (z Modlina). Do Lizbony lata także LOT. Można lecieć innymi liniami z przesiadkami. Kolejnym rozwiązaniem jest lot do Madrytu lub Santiago i dalsza podróż autobusem do Porto bądź Lizbony.

Dzięki bliskiej odległości Porto od Santiago de Compostela możemy również szybko wrócić do kraju. Po mojej ostatniej pielgrzymce wsiadłem o godzinie 12:00 w autobus ALSA (za 33 EUR), który dojeżdża bezpośrednio na lotnisko w Porto około 16:00 czasu lokalnego. Lot powrotny do Polski było po godzinie 20:00. Chwilę po północy byłem w Warszawie. Dzięki temu nie straciłem kolejnego dnia na pobyt w Porto, chociaż warto, ponieważ miasto zostało wybrane najlepszym miejscem na podróż w 2017 roku (zdobyło ten tytuł po raz trzeci). Zatem, jeśli macie trochę więcej urlopu, to warto poświęcić 3 dni na zwiedzanie, spacer brzegiem rzeki Douro do portowej dzielnicy Matosinhos i skosztowanie tam wyśmienitych grillowanych owoców morza.

Fatima

To miejsce wyjątkowe dla polskich pielgrzymów i miejsce niemalże obowiązkowe w trakcie pobytu w Portugalii. Powiązane z Matką Bożą i św. Janem Pawłem II. Jest też coraz częściej upatrywane jako miejsce startowe dla Camino de Santiago, aczkolwiek w Portugalii doczekało się własnych pieszych szlaków pielgrzymkowych nazywanych zbiorczo Caminhos de Fátima (o których piszę obok). Do Fatimy dotrzemy zarówno z Porto, jak i Lizbony, np. autobusem Rede Expressos. Z Lizbony to koszt około 12 EUR (w jedną stronę) z czasem przejazdu około 1,5h. Z Porto przejazd trwa około 2h a koszt to około 16 EUR.

Faro i Lagos

Do Faro możemy dolecieć z Polski samolotem RyanAir. Natomiast do Lagos dotrzemy tylko autobusem Rede Expressos np. z Faro lub Lizbony.

O ile w Hiszpanii dominuje Camino de Santiago, w Polsce pielgrzymka na Jasną Górę, a we Włoszech do Rzymu czy Asyżu, to w Portugalii jest Fatima. Portugalczycy oznaczyli i nazwali zbiorczo sieć szlaków pielgrzymkowych prowadzących do sankturaium Matki Bożej w Fatimie pod nazwą – Caminhos de Fátima. Wśród nich są Caminho de Tejo (Lizbona – Fátima), Caminho do Norte (Santiago de Compostela – Valença – Porto – Fatima), Caminho do Mar Estoril – Fatima) i Caminho do Nazaré (Fátima – Nazaré).

Jak łatwo zaobserwować, szlak Camino do Norte pokrywa się ze szlakiem Camino de Santiago prowadzącym do grobu świętego Jakuba. Rzeczywiście idąc od Santiago do Fatimy będziemy kierować się niebieskimi strzałkami, a idąc z Fatimy w kierunku Composteli żółtymi.

Ciekawostką jest też szlak Camino do Nazaré, który jest odpowiednikiem jakubowej trasy na Fisterrę. Również tutaj pielgrzyma po dotarciu do Fatimy kieruje się do Oceanu Atlantyckiego.

Szlaki fatimskie w Portugalii są dosyć dobrze oznaczane i posiadają pewną infrastrukturę w postaci albergue. Jednak daleko jej do tej, która pojawia się na szlakach jakubowych. Również odcinek z Fatimy do Porto nie będzie dla pielgrzymów Camino łatwy ze względu na długie dystanse między miejscami noclegowymi oraz brak barów i restauracji.

Informacji o szlakach Caminhos de Fátima można szukać tutaj lub tutaj.

Ze schroniskami na Camino Portugues Central i Camino Portugues da Costa nie ma problemów. Listę schronisk można sprawdzić zawsze na stronie stowarzyszenia z Viana do Castelo, pod tym adresem lub Via Lusitana.

Dodatkowo schroniska municypalne są otwarte cały rok, zatem w okresie od listopada do marca pielgrzym ma gdzie spać. Również w Portugalii większość schronisk ma kuchnie wraz z wyposażeniem. Zatem, jeśli nastawiacie się na gotowanie, to będzie to możliwe.

W 2016 roku w Porto powstało nowe prywatne schronisko w cenie 10 EUR, wyposażone w kuchnię i opcję rezerwacji. Schronisko położone jest 20 minut spacerem od katedry na trasie Camino, więc wydaje się ciekawą opcją. Tym bardziej, że właściciel jest osobą, która wiele razy pokonała Camino i dodatkowo zapaleńcem, więc na pewno nie zostawi Was bez informacji i pomocy. O tym schronisku możecie przeczytać tutaj.

Ciekawą opcją (dzięki Tom za podesłanie) jest nocleg na kampingach Orbituru dla idących Camino Portugues da Costa czy Senda Orla Litoral (nadbrzeżne). Orbitur przygotował zniżki 50% dla nocujących pod namiotem i 25% dla nocujących w bungalowach. Więcej możecie przeczytać tutaj.